Կարդա´ տեքստը և կատարի´ր առաջադրանքը: 

Մրջյուն 

Մրջյունը աշխարհի ամենափոքր, բայց ամենից ուժեղն միջատն է: Նա հանգիստ կարող է իրենից քսանհինգ անգամ մեծ բեռ շալակել և տանել մի տեղից մյուսը: 

Մրջյունը շատ աշխատասեր է՝ իր համար տուն է կառուցում, խնամում երեխաներին, ձմռան համար կերակուր պատրաստում, գնում կովելու: 

Մրջյունները ընտանիքում հրաշալի կանոններ ունեն: Նրանք իրար մեջ բաժանում են գործը և կատարում: Նրանց մի մասը բանվոր է, մի մասը` զինվոր, որսորդ, ստրուկ: 

Յուրաքանչյուր բնում կա մի գլխավոր մայր մրջյուն, որին մարդիկ «թագուհի» են կոչում։ 

Թագուհին միշտ բնում է, երբեք չի աշխատում, իսկ նրան խնամում են ընտանիքի մյուս անդամները: 

Սնունդը բանվոր մրջյուններն են բերում: Նրանք անցնում են սար ու դաշտ, որ գտնեն և տուն բերեն հացի փշուրներ և շաքարի հատիկներ, բույսերի սերմեր, բույն կառուցելու համար նյութ: 

Իսկ զինվոր մրջյունները կռվում են  օտար մրջյունների դեմ: Նրանք  թշնամու ձվերն իրենց բույն են բերում, իսկ դրանցից դուրս եկած մրջյուններին դարձնում  են ստրուկներ։  

Մրջյունները միշտ նեղության պահին հավատարիմ կերպով օգնում են իրար։  

Եթե ճանապարհին «խոր ձոր» է հանդիպում, առանց վախի բռնվում են իրարից, կենդանի կամուրջ են կապում մի ծայրից մյուսը և այդ կամրջով անցկացնում ամբողջ իրենց «բանակը» Որոշ մրջյուններ կարող են իրենց զոհաբերել ընկերներին փրկելու համար: 

Առաջադրանք 

1. Տեքստից դո´ւրս գրիր մի նախադասություն, որտեղից երևում է, որ մրջյունը աշխատասեր է: 
   Մրջյունը շատ աշխատասեր է՝ իր համար տուն է կառուցում, խնամում երեխաներին, ձմռան համար կերակուր պատրաստում, գնում կովելու: 
    

2. Տեքստից դո´ւրս գրիր մի օրինակ, որտեղ երևում է, որ թագուհի մրջյունը ոչինչ չի անում: 
   Թագուհին միշտ բնում է, երբեք չի աշխատում, իսկ նրան խնամում են ընտանիքի մյուս անդամները: 
    

3. Ի՞նչ են անում բանվոր մրջյունները: 
   Սնունդը բանվոր մրջյուններն են բերում: Նրանք անցնում են սար ու դաշտ, որ գտնեն և տուն բերեն հացի փշուրներ և շաքարի հատիկներ, բույսերի սերմեր, բույն կառուցելու համար նյութ: 
    

4. Ընդգծի´ր սխալ պատասխանը. 
    

• Մրջյունը աշխարհի ամենափոքր և  ամենից թույլ միջատն է: 
• Մրջյունը աշխարհի ամենափոքր, բայց ամենից ուժեղն միջատն է: 
   

5. Ընդգծի´ր ճիշտ պատասխանը. 
    

• զինվոր մրջյունները կռվում են  օտար մրջյունների դեմ և կոտորում են նրանց բոլոր ձվերը, 
• մրջյունները չեն կռվում  օտար մրջյունների դեմ, 
• մրջյունները բոլորը միասին են, նրանց մեջ օտարներ չկան, 
• զինվոր մրջյունները թշնամու ձվերն իրենց բույն են բերում, իսկ դրանցից դուրս եկած մրջյուններին դարձնում  են ստրուկներ։ 
   

6. Գրի´ր՝ ի՞նչ նոր բան իմացար մրջյունների մասին: 
   Ես շատ բան իմացա մրջյունների մասին և շատ ուրախ եմ, որ մենք ունենք այսպիսի աշխատող մրջյուններ։ 
    

7. Տեքստից դո´ւրս գրիր հոգնակի թվով գործածված 4 բառ: 
   Մրջյուններ 
   Երեխաներ 
   Հատիկներ 
   Փշուրներ 
    

8. Գրի´ր տեքստում գործողություն ցույց տվող 2 բառ:  
   Տանել 
   Կառուցել 
    

9. Մրջյունները ինչպիսի՞ն են: Տեքստից դո´ւրս գրիր երկու բառ: 
   Մրջյունը աշխատասեր է, ուժեղ և փոքր։ 
    

10. Ընդգծի´ր ճիշտ պատասխանը: «Կամուրջ», «բույն » բառերը ցույց են տալիս 

• առարկա, 
• թիվ, 
• հատկանիշ, 
• գործողություն:

  Пошла гулять Машенька по лесу с подругами и заблудилась, не исполнила наказ дедушки с бабушкой. Забрела Маша на полянку и увидела избушку. Жил там большой медведь, пришел он вечером домой и увидел девочку. Обрадовался, не пустил ее домой, и пришлось Маше жить в избушке, печку топить да кашу варить. Погоревала девочка и придумала, как от медведя сбежать. Попросила она мишку короб с пирожками в деревню отнести, да только сама в тот короб и прыгнула. Так домой и попала, а медведя обратно в лес прогнали.

Жили-были дедушка да бабушка. Была у них внучка Машенька.

Собрались раз подружки в лес – по грибы да по ягоды. Пришли звать с собой и Машеньку.

– Дедушка, бабушка, – говорит Машенька, – отпустите меня в лес с подружками!

Дедушка с бабушкой отвечают:

– Иди, только смотри от подружек не отставай – не то заблудишься.

Пришли девушки в лес, стали собирать грибы да ягоды. Вот Машенька – деревце за деревце, кустик за кустик – и ушла далеко-далеко от подружек.

Стала она аукаться, стала их звать. А подружки не слышат, не отзываются.

Ходила, ходила Машенька по лесу – совсем заблудилась.

Пришла она в самую глушь, в самую чащу. Видит-стоит избушка. Постучала Машенька в дверь – не отвечают. Толкнула она дверь, дверь и открылась.

Вошла Машенька в избушку, села у окна на лавочку.

Села и думает:

„Кто же здесь живёт? Почему никого не видно?..” А в той избушке жил большущий медведь. Только его тогда дома не было: он по лесу ходил. Вернулся вечером медведь, увидел Машеньку, обрадовался.

– Ага, – говорит, – теперь не отпущу тебя! Будешь у меня жить. Будешь печку топить, будешь кашу варить, меня кашей кормить.

Потужила Маша, погоревала, да ничего не поделаешь. Стала она жить у медведя в избушке.

Медведь на целый день уйдёт в лес, а Машеньке наказывает никуда без него из избушки не выходить.

– А если уйдёшь, – говорит, – всё равно поймаю и тогда уж съем!

Стала Машенька думать, как ей от медведя убежать. Кругом лес, в какую сторону идти – не знает, спросить не у кого…

Думала она, думала и придумала.

Приходит раз медведь из лесу, а Машенька и говорит ему:

– Медведь, медведь, отпусти меня на денёк в деревню: я бабушке да дедушке гостинцев снесу.

– Нет, – говорит медведь, – ты в лесу заблудишься. Давай гостинцы, я их сам отнесу!

А Машеньке того и надо!

Напекла она пирожков, достала большой-пребольшой короб и говорит медведю:

– Вот, смотри: я в короб положу пирожки, а ты отнеси их дедушке да бабушке. Да помни: короб по дороге не открывай, пирожки не вынимай. Я на дубок влезу, за тобой следить буду!

– Ладно, – отвечает медведь, – давай короб! Машенька говорит:

– Выйди на крылечко, посмотри, не идёт ли дождик! Только медведь вышел на крылечко, Машенька сейчас же залезла в короб, а на голову себе блюдо с пирожками поставила.

Вернулся медведь, видит – короб готов. Взвалил его на спину и пошёл в деревню.

Идёт медведь между ёлками, бредёт медведь между берёзками, в овражки спускается, на пригорки поднимается. Шёл-шёл, устал и говорит:

Сяду на пенёк, 
Съем пирожок!

А Машенька из короба:

Вижу, вижу! 
Не садись на пенёк, 
Не ешь пирожок! 
Неси бабушке, 
Неси дедушке!

– Ишь какая глазастая, – говорит медведь, – всё видит! Поднял он короб и пошёл дальше.

Шёл-шёл, шёл-шёл, остановился, сел и говорит:

Сяду на пенёк, 
Съем пирожок!

А Машенька из короба опять:

Вижу, вижу! 
Не садись на пенёк, 
Не ешь пирожок! 
Неси бабушке, 
Неси дедушке!

Удивился медведь:

– Вот какая хитрая! Высоко сидит, далеко глядит! Встал и пошёл скорее.

Пришёл в деревню, нашёл дом, где дедушка с бабушкой жили, и давай изо всех сил стучать в ворота:

– Тук-тук-тук! Отпирайте, открывайте! Я вам от Машеньки гостинцев принёс.

А собаки почуяли медведя и бросились на него. Со всех дворов бегут, лают.

Испугался медведь, поставил короб у ворот и пустился в лес без оглядки.

Вышли тут дедушка да бабушка к воротам. Видят- короб стоит.

– Что это в коробе? – говорит бабушка.

А дедушка поднял крышку, смотрит и глазам своим не верит: в коробе Машенька сидит – живёхонька и здоровёхонька.

Обрадовались дедушка да бабушка. Стали Машеньку обнимать, целовать, умницей называть.

Empty – դատարկ
Pond – լճակ
Light – լույս
Forest – անտառ
Sea – ծով
Popular – հայտնի

Fast – արագ
Want – ուզել
Decide – որոշել
Life – կյանք
Window – պատուհան

Կարդա´ տեքստը և կատարի´ր առաջադրանքը։ 

Կատվազգիների ընտանիքին պատկանող այս կենդանին ամենախոշոր գիշատիչներից է: Վագրի մարմնի երկարությունը հասնում է մինչև երեք մետրի, իսկ կշիռը մոտ երեք հարյուր կիլոգրամ է 

Վագրն ապրում է լեռնային անտառներում: Հրաշալի որսորդ է։ Վազում է արագ և կարող է երկար հետապնդել որսին: Սակայն այդպես ավելի քիչ է պատահում։ Խորամանակ գիշատիչը մեծ մասամբ հարձակվում է թաքստոցից․ շերտավոր գունավորման շնորհիվ  թաքնվում է թփերի մեջ և նույնիսկ մոտիկից չի նկատվում: Բացի այդ՝ որսում է հիմնականում հիվանդ ու թույլ կենդանիներ։ 
Վագրը որսին հետապնդելիս  երկար լողում է, սակայն սիրում է նաև հենց այնպես լողալ։   

Վագրի հզոր ժանիքներ ունի, բայց անգամ թաթի մի հարվածով կարող է որսին սպանել։ 

Նրա ցատկերը հասնում են հինգ մետրի։  
 

Վագրը հարձակվում է եղջերուների, վարազների, լեռնային այծերի, իսկ հնարավորության դեպքում՝ նաև ընտանի կենդանիների վրա: Եթե որս չի գտնվում, քաղցած վագրը սնվում է գորտերով, մկներով, նույնիսկ մորեխներով: Բայց կարող է նաև երկար ժամանակ դիմանալ առանց սննդի: 

Մարդու վրա վագրը հարձակվում է, երբ վերջինս փորձում է բռնել կամ սպանել նրա ձագին, վիրավորում է գազանին կամ էլ խանգարում որսն ուտելուն: 

Վագրը ունենում է երկուսից չորս ձագ: Ապրում է քսան և ավելի տարի: 

Այժմ վագրերի թիվը խիստ կրճատվել է։ Նրանք գրանցված են Բնության պահպանության միջազգային միության Կարմիր գրքում: 

Առաջադրանքներ 

1. Ընդգծի´ր ճիշտ պատասխանը: Վագրն ապրում է. 
    

• լեռներում, 
• անտառներում,  
• անապատներում, 
• լեռնային անտառներում 
   

2․ Ընդգծի´ր ճիշտ պատասխանը: Վագրը կշռում է. 
 

• 500 կգ, 
• 1 տոննա, 
• 250 կգ, 
• 300 կգ: 
   

     3․ Ընդգծի´ր սխալ պատասխանը: Վագրը որս անելիս. 
 

• թաքնվում է թփերի մեջ և գաղտագողի է հարձակվում, 
• չի թաքնվում և գաղտագողի չի հարձակվում: 
   

4․ Ընդգծի´ր ճիշտ պատասխանը: 
 

• Վագրերը ջրից վախենում են և երբեք ջուրը չեն մտնում։  

• Վագրերը ջրային կենդանիներ են և ապրում են ջրում։ 
• Վագրը որսին հետապնդելիս  երկար լողում է, սակայն սիրում է նաև հենց այնպես լողալ։ 
• Վագրերը լողալ չեն սիրում և ջուրը մտնում են միայն որսին հետապնդելիս։  
   

5․ Տեքստից դո´ւրս գրիր այն հատվածը, որտեղ գրված է, թե ինչով է սնվում վագրը, երբ որս չի գտնում։ 
Եթե որս չի գտնվում, քաղցած վագրը սնվում է գորտերով, մկներով, նույնիսկ մորեխներով: Բայց կարող է նաև երկար ժամանակ դիմանալ առանց սննդի: 
 

6․ Գրի´ր՝ ի՞նչ նոր բան իմացար վագրերի մասին: 
Ես իմացա որ վագրերը հիմնականում որսում են հիվանդ և թույլ կենդանիների։ 

       7․ Գրի´ր կապույտ ներկված բառերի հականիշները։ 
  Արագ – դանդաղ 
  Երկար – կարճ 
  Քիչ – շատ 
  Հիվանդ – առողջ 

        8․ Դո՛ւրս գրիր երկու թիվ ցույց տվող բառ՝ թվական:  
                  1 երեք 
                  2 երեք հարյուր 
 

         9․ Ինչպիսի՞ն է վագրը։ Գրի՛ր երկու բառ։ 
                 1. արագ 
                 2. որսորդ 

        10․ Ընդգծի´ր ճիշտ պատասխանը: «հրաշալի», «թույլ» բառերը ցույց են տալիս.  
 

1. թիվ, 

2. առարկա, 

3. գործողություն, 

4. հատկանիշ:

Ամսի 1-ին 5-րդ ջոկատով գնացել էինք Անգլիական այգի, այնտեղ խաղացինք, նախաճաշեցինք, երգեցինք, պարեցինք, հետո գնացինք շատրվանների այգի, ինձ շատ դուր եկավ այնտեղ, այգում կար շատ մարդ։ Մենք լողացանք կամ մի փոքր թրչվեցինք։ Ով թրչվել էր ամբողչությամբ հագուստը փոխեց և վերադարձանք դպրոց։

Մոտեցանք կշեռքին նախ կշռվեցին առանց ուսապարկի՝ 32կգ 500գ։ Դրանից հետո կշռվեցինք ուսապարկով՝ 36կգ 500գ։ Դրա միջոցով հաշվեցին ուսապարկի զանգվածը՝ 36կգ 500գ- 32կգ 500գ = 4 կգ 100գ: Վայրկյանաչափի միջոցվով պարզեցի, որ այդ գործողությունը տևեց 9ր 2վ։

Ես հաշվեցի քառակուսաձև հենակի կողմի երկարությունը՝ 24 սմ 6մմ: Այժմ հաշվենք պարագիծն ու մակերեսը։

Պարագիծ՝ 246×4=984 սմ

Մակերես՝ 246×246=60516 մմ քառ․

• Египетские пирамиды.
  Пирамида Хеопса (Хуфу) — крупнейшая из египетских пирамид, единственное из «Семи чудес света», сохранившееся до наших дней. Состоит из блоков известняка, базальта и гранита. Она была построена на естественном холме. Несмотря на то, что пирамида Хеопса — самая высокая и самая объемная из всех египетских пирамид.

• Сады Семирамиды (висячие сады Вавилона).
  Висячие сады Семирамиды — одно из Семи чудес античного мира, которое представляло собой инженерное сооружение в Вавилоне с каскадом многоуровневых садов, где росли многочисленные породы деревьев, кустарников и виноградных лоз, производившее впечатление большой зелёной горы.

• Храм Артемиды Эфесской.
  Храм Артемиды в Эфесе, или Артемисион, известный также как Храм Дианы — одно из Семи чудес античного мира, греческий храм, посвящённый местному культу богини Артемиды. Находился в греческом городе Эфесе на побережье Малой Азии, в настоящее время — около города Сельчук на юге провинции Измир, Турция.
• Статуя Зевса Олимпийского.Статуя Зевса в Олимпии — третье чудо света Древнего мира. Была воздвигнута в V веке до нашей эры. Она была изготовлена из золота, дерева и слоновой кости, в так называемой хрисоэлефантинной технике. Мраморный храм Зевса превосходил по размерам все существовавшие на тот момент храмы.
• Галикарнасский мавзолей.
  
  Галикарнасский мавзолей  — гробница карийского сатрапа Мавсола , сооружённая в середине IV века до н. э. по приказу его супруги Артемисии II в Галикарнасе (ныне — Бодрум, Турция), одно из Семи античных чудес света. Проект был разработан греческими архитекторами Сатиросом и Пифеем Приенским. Проект гробницы несёт черты архитектуры некоторых гробниц соседнего царства — Ликии, завоёванного Мавсолом около 360 г. до н. э., в частности, монумента Нереид.
• Колосс Родосский.
  
  Колосс Родосский — гигантская статуя древнегреческого бога Солнца — Гелиоса, которая стояла в портовом городе Родосе, расположенном на одноимённом острове в Эгейском море, в Греции. Одно из «Семи чудес света». Произведение знаменитой родосской школы скульптуры.
• Александрийский (Фаросский) маяк.
  
  Александри́йский маяк, известен также как Фаросский маяк,  — маяк на острове Фарос около египетского города Александрии, одно из семи чудес света. Высота маяка составляла порядка 120—150 метров, на протяжении многих веков это было одним из самых высоких искусственных сооружений в мире. Александрийский маяк был единственным из Семи чудес, имевшим практическое предназначение. Прежде всего, он давал возможность кораблям без проблем заплывать в порт Александрии, имевший важное стратегическое значение; кроме того, он служил дополнительным ориентиром морякам на фоне однообразного египетского побережья и, наконец, служил наблюдательным пунктом для наблюдения за водными просторами (военная угроза Александрии исходила в основном с моря, поскольку с суши город защищала пустыня).

1. Հայերեն անվանումը Հրատ է, ունի շիկակարմիր գույն, ինչի համար էլ հաճախ անվանում են նաև Կարմիր մոլորակ։ Արեգակից հեռավորությամբ 4֊րդն է, ըստ մեծության՝ 7֊րդը, մակերևույթի մակերեսը կազմում է 144,8մլն կմ²։

2. Միջին ջերմաստիճանը -63,1°C  է, մակերևույթի ջերմաստիճանը օրվա ընթացքում շատ մեծ չափով է տատանվում` ցերեկը կարող է հասնել +20°C, իսկ գիշերը` իջնել մինչև -153°C։

3. Առաջին անգամ Մարսը հեռադիտակով տեսել է Գալիլեո Գալիլեյը 1609թ.-ին։

4.  Մոլորակն ուսումնասիրելու համար պարբերաբար ուղարկվում են սարքավորումներ։ Ամենաերկարատև ուսումնասիրությունները կատարել է  <<Opportunity>> մարսագնացը, որը նախատեսված է եղել 3 ամիս աշխատանքի համար, բայց աշխատել է 15 տարի և լռել 2018թ-ին` փոշու հզոր փոթորիկի պատճառով։ Վերջին տեղեկությունները եղել են այն մասին, որ մարտկոցներն այլևս չեն աշխատում, իսկ շուրջը մթնում է։

5. Փոշու փոթորիկների ժամանակ հողի հատիկները, դիպչելով միմյանց, ստատիկ էլեկտրական լիցքեր են առաջացնում, որն էլ հանգեցնում է չոր կայծակի։

6. Մոլորակի վրա կա շատ ջուր` հատկապես բևեռային շրջաններում` սառույցի տեսքով։Ցածր ճնշման պատճառով այստեղ հեղուկ վիճակով ջուր լինել չի կարող, քանի որ այն շատ արագ կգոլորշանա։

7. Մակերևույթի ճնշումը շատ ցածր է` Երկրի մակերևույթի  ճնշումից մոտ 160 անգամ ավելի ցածր։

8.  Արեգակնային համակարգում ամենաբարձր լեռը գտնվում է հենց այստեղ, այն  Օլիմպ հրաբուխն է, ունի 26կմ բարձրություն (ստորոտից մինչև գագաթ), մինչդեռ Երկիր մոլորակի ամենաբարձր լեռ Էվերեստի բարձրությունը 8848մ է (ծովի մակարդակից)։

9. Մարսի 1 օրը 24 ժամ 37 րոպե է, իսկ 1 տարին` 687օր։

10.  Ձգողությունը այստեղ Երկրի ձգողությունից 60%-ով պակաս է, ուստի մի քանի մետր բարձրությամբ ցատկելը այստեղ հնարավոր է, իսկ կշռվելը` ոչ այդքան սարսափելի։

11. Երկրի վրա 90կգ կշռող մարդը Մարսի վրա կունենա 33,9կգ քաշ։

12. Մեր մոլորակից հնարավոր է տեսնել Մարսը անզեն աչքով։

13. Կարմիր մոլորակի մթնոլորտում երբեմն ամպեր են լինում, բայց մեծ բարձրության վրա` մոտ 50-60կմ։

14. Մթնոլորտային շերտն այստեղ այնքան բարակ է, որ մոլորակը միշտ ենթարկվում է ուժեղ ճառագայթման։Մարդը այստեղ 3 օրում այնքան կճառագայթվի, որքան Երկրի վրա 1 տարում։

15. Ոչ մի մարդ և կենդանի չի կարող ապրել Մարսի վրա առանց հատուկ հանդերձանքի, քանի որ ցածր մթնոլորտային ճնշման պատճառով մարդու արյան մեջ եղած թթվածինը վայրկենապես կվերածվի գազային պղպջակների, ինչը կբերի մահվան։

16. Մարսի ուսումնասիրությամբ զբաղվող հատուկ գիտաճյուղ կա, որը կոչվում է արեոլոգիա։

17. Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ Երկրի վրա ընկած շատ երկնաքարեր հենց Մարսի մասնիկներ են, ներկայումս դրանք 34-ն են։

18. Մարսը ունի 2 բնական արբանյակ` Դեյմոսը և Ֆոբոսը, որոնք շարժվում են տարբեր արագությամբ։ Առաջինը օրվա մեջ 2 անգամ է երևում երկնքում, երկրորդը` 1 անգամ 2 օրում։

19. Գարնան առաջին ամսվա  և Կարմիր մոլորակի անունը նույն ծագումն ունեն։ Երկուսի հիմքում էլ Հին Հռոմի դիցաբանությունն է, նրանք անվանակոչվել են ի պատիվ պատերազմի աստծո` Մարսի, քանի որ մոլորակը ունեցել է արյան գույն, իսկ մարտ ամիսը համարվել է պատերազմների համար ամենաբարենպաստը։

20. Մարսի վրա է գտնվում Արեգակնային համակարգի ամենամեծ կիրճը` Մարիաները, որը տիեզերքից ունի մեծ խազի տեսք։